Με αφορμή την τοποθέτηση της Εισαγγελέως
στη δίκη Τοπαλούδη, (κοπελίτσα που την βίασαν και σκότωσαν), η οποία θεωρήθηκε
ότι εξέφρασε την άποψη της κοινής γνώμης αλλά επιστημονικά ήταν απαράδεκτη, επειδή
υπερέβη εαύτην και εξέφρασε άποψη για την τακτική των δικηγόρων στη
συγκεκριμένη υπόθεση, μου δίνεται η ευκαιρία να αναρωτηθώ για ένα γενικότερο
ζήτημα. Τι είναι Δικαιοσύνη; Για την Ιστορία οι δράστες κρίθηκαν ένοχοι από το
δικαστήριο με ισόβια και 15 χρόνια κάθειρξη χωρίς ελαφρυντικά παρόλο το νεαρό
της ηλικίας τους.
 |
| one last for the road... |
Είναι, λοιπόν, αυτό που λέει ο Πλάτωνας το κατ’αξίαν αποδοτικής εκάστω; Δηλαδή να αποδοθεί αυτό που πρέπει σύμφωνα με την αξία της πράξης; Ή μήπως είναι ο νόμος του Κάρμα; Μήπως των αρχαίων Ελλήνων ο νόμος του αντιπεπoνθότος;
Θα πρέπει, πριν δώσουμε την
απάντηση να διαχωρίσουμε πλήρως το ζήτημα της απονομής Δικαιοσύνης, όπως αυτή
εφαρμόζεται από νόμους και κώδικες αλλά και από το ίδιο το σωφρονιστικό
σύστημα. Είναι περισσότερο τεχνικό το ζήτημα σε αυτήν την περίπτωση, παρά
φιλοσοφικό.
Στο παρόν εξετάζεται η
Δικαιοσύνη, όπως την αντιλαμβάνεται η πλειοψηφία του κόσμου. Είναι γνωστή,
εξάλλου, η τοποθέτηση της κοινής γνώμης για τους βιαστές και παιδοφίλους. Θα
πρέπει να υπάρξει μια εξαίρεση και να κάτσουν στην ηλεκτρική καρέκλα…έτσι λένε.
Στην ουσία της η Δικαιοσύνη δεν
είναι ούτε «μία σου και μία μου» ούτε ηλεκτρική καρέκλα. Αυτό είναι μια
κεκαλυμμένη αίσθηση εκδίκησης και μνησικακίας. Όποιος την επικαλείται αποζητά
αίμα, κραυγές, κλάμματα και βλέπει τον εαυτόν του σαν εν δυνάμει εκδικητή και
εξισορροπιστή. Με λίγα λόγια, έχει μια κάποια παραποιημένη ιδέα για τον εαυτό
του.
Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα για
να καταλάβουμε καλύτερα τι είναι Δικαιοσύνη.
Το περιστατικό είναι πραγματικό. Το 2009 ήμουν στο μετρό της Νέας Υόρκης, όταν,
εντελώς απρόσμενα για ώρα αιχμής βρήκα να κάτσω. Στην επόμενη στάση μπήκαν δύο
κυρίες. Η μία ήταν έγκυος-λευκή και η άλλη Αφροαμερικάνα(για τις ανάγκες της διήγησης
το χρώμα της δεύτερης κυρίας έχει τη σημασία του).
Όπως μπήκαν μέσα και οι δύο, εγώ
από την πλευρά μου έκανα νόημα στην έγκυο να έρθει για να κάτσει, αλλά η
Αφροαμερικάνα θεώρησε ότι επρόκειτο για την ίδια. Όταν πλησίασε η δεύτερη, της είπα
και της έδειξα ότι εννοούσα την έγκυο. Γύρισε το κεφάλι της, είδε την έγκυο και
παραχώρησε τη θέση της, παρόλο που ήταν ελαφρώς μεγαλύτερη σε ηλικία από αυτήν.
Την ίδια στιγμή, κατάλαβα ότι το
περιστατικό παρακολουθούσαν, διαγώνια σε μένα, δύο αντίστοιχα Αφροαμερικανοί, αρκετά
εύσωμοι, οπότε μάλλον είτε ήμουν έτοιμος να λουστώ με μερικές βρισιές για το
πόσο ρατσιστής ήμουν είτε με μερικές μπούφλες, για να συνετιστώ. Παρακολουθούσαν
τη σκηνή και θα είχαν τη διάθεση να επέμβουν εάν πράγματι η λευκή κοπέλα δεν
ήταν έγκυος. Μόλις και αυτοί αντιλήφθηκαν ότι η κοπέλα ήταν έγκυος, τότε
ακούμπησαν το κεφάλι πίσω και έκλεισαν τα μάτια, μάλλον απολαμβάνοντας το
υπόλοιπο της διαδρομής, και ευτυχείς που είχαν θέση σε ώρα αιχμής. Αυτό,
ακριβώς, είναι για μένα το χαρακτηριστικό της Δικαιοσύνης. Επιβάλλεται με
φυσικό τρόπο, αυτόματα και χωρίς κανείς να παραπονεθεί. Είναι αβίαστη και χωρίς
περιτροπές.
Θα μπορούσε, κάποιος να
αντιτείνει ότι η πραγματική Δικαιοσύνη δε χρειάζεται σύστημα, για να επιβληθεί,
αλλά αυτό θα γίνει αυτόματα και απόλυτα σεβαστό. Μια τέτοια άποψη με βρίσκει
αντίθετο, γιατί η Δικαιοσύνη είναι ένα σύστημα κανόνων για πράξεις και
παραλείψεις, που δημιουργούν μία αίσθηση αρμονίας των επιμέρους ατόμων μιας
κοινωνίας. Χρειάζονται οι κανόνες, όχι με την τυπολατρική του όρου έννοια, αλλά
με την έννοια του ορίου, πού φτάνω και μέχρι πού μπορώ να επεκταθώ. Το παραπάνω
του μέτρου είναι μη ανεκτό και αναλόγως τιμωρείται.
Έτσι, λοιπόν, υπάρχει σίγουρα μια
διαστρέβλωση της Δικαιοσύνης στην πλειοψηφία του κόσμου αλλά και στον ίδιο το
νομικό κόσμο. Οι νόμοι είτε εφαρμόζονται αυστηρά, δια του τενέδεως πελέκεος, είτε
κάμπτονται μέσα σε γραφεία και μέσω τηλεφωνημάτων…Από την άλλη, η κοινή γνώμη,
δικαιολογημένα, τις περισσότερες φορές και απηυδησμένη αποζητά τη
δικαίωση-εκδίκηση του δράστη, παραβλέποντας, όμως, κάτι σημαντικό.
Στην ίδια θέση του δράστη θα
μπορούσε να κάθεται αυτός που διαρρηγνύει τα ιμάτιά του ή ένα συγγενικό ή
οικείο σε αυτόν πρόσωπο. Σε αυτήν την περίπτωση, θα αποζητούσε την επιείκεια
και τη δεύτερη ευκαιρία και όχι τον παραδειγματισμό. Αλλά έχοντας, με μαγικό
τρόπο, διαχωρίσει τη θέση του από αυτή τη σκέψη, επιθυμεί διακαώς το αίμα, την
τιμωρία, το σκυμμένο κεφάλι του δράστη.
Θα πρέπει όμως να σκεφτόμαστε το
εξής: η Δικαιοσύνη απαιτεί αγνότητα και ευθυκρισία για να ξεδιπλωθεί αυτόματα,
φυσικά και αβίαστα. Είναι κάποιος από όλους εμάς έμπλεος αυτών των δύο,
προκειμένου να την εφαρμόσει; Την απάντηση μάλλον την δίνει το ανέκδοτο με το
Χριστό: μαζεύονται οι τιμωροί για να λιντσάρουν τη μοιχαλίδα, εμφανίζεται ο
Χριστός και φωνάζει «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλλέτω» και..τσουπ
εμφανίζεται μια μαυροφορεμένη γιαγιά, αρπάζει μια πέτρα και νταααν…στο δόξα
πατρί της μοιχαλίδος. Γυρίζει ο Χριστός απογοητευμένος και λέει: «Ρε μάνα, δεν
εννοούσα εσένα»